Watch List notes:

Medal na pamiątkę śmierci króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 1834 - ex. Potocki

Bardzo rzadki medal wybity na pamiątkę śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Rysy w tle, typowe dla dużych medali z tego okresu.

Tak pisał o nim A. Więcek w książce 'Jan Filip Holzhaueser':

Dziełem Holzhaeussera jest jedynie strona- główna medalu. Z niewiadomych dotąd przyczyn medal nie został dokończony i za życia artysty nie był bity.

Pod koniec 1833 roku Franciszek Potocki (1788-1853), znany warszawski kolekcjoner monet i medali otrrymał od carskiego namiestnilu zgodę na dokonanie w Mennicy Warszawskiej przeglądu pozostałych starych stempli do bicia medali i sporządzenia z niektórych po dwa egzemplarze odbitek do własnej kolekcji. Dokonując przeglądu natrafił Potocki na nieznany dotąd stempel do awersu omawianego medalu. Wraz ze Stanisławem Grabowskim zaprojektowali obaj stronę odwrotną medalu z łacińskim tekstem upamiętniającym ostatniego króla i odbili w mennicy z początkiem 1834 roku kilką dwustronnych już medali (I Edycja). Wówczas dostrzeżono w tekście kilka błędów, m.in. zamiast WOŁCZYNI było WELEZYNII (Czapski 7910). Szybko przerobiono stempel dokonując drobnych poprawek w tekście łacińskim, umieszczono prawidłową nazwę WOŁCZYNI oraz dodano u góry wieniec z siedmiu gwiazdek w celu łatwiejszego odróżnienia prawidłowego rewersu od pierwszej wersji błędnej. Również i ta - II edycja wykonana została w minimalnej ilości bodajże kilkunastu egzemplarzy.

Strona główna medalu z popiersiem jest niedatowana. Odnośnie czasu jej powstania istniały wśród badaczy znaczne rozbieżności. Niektórzy(Raczyński, Kołaczkowski, Jaworski) uważają, że jest to wczesna praca Holzhaeussera (z lat sześćdziesiątych), pozostali przypuszczają, że artysta przygotował w 1791 r. medal dla uczczenia Konstytucji 3 Maja a śmierć nie pozwoliła mu dokończyć rozpoczętego dzieła. Przy obecnym stanie badań i braku źródeł nie sposób jest ostatecznie sprawy wyjaśnić. Wprawdzie portret królewski bliższy jest wcześniejszej epoce (barokowi), ale, pamiętajmy jednocześnie, że Holzhaeusser posługiwał się przez cały czas w równym stopniu tak schematami barokowymi, jak i neoklasycznymi. Najprawdopodobniej jednak medal stanowić miał zakończenie 'Pocztu Królów polskich' . Rewersem miał być przypuszczalnie niezrealizowany projekt z alegorią Konstytucji 3 Maja.

W dopisku u Czapskiego jest wskazanie, iż medal ten został wybity w 1834 roku dzięki Franciszkowi Potockiemu, który odnalazł stempel awersu i kazał dorobić do niego rewers. Zorientował się jednak w pomyłce legendy WELEZYNII zamiast WOŁCZYNII i kazał poprawić stempel oraz dorobić nad napisem koronę z gwiazdek. Taki właśnie egzemplarz (bez błędu i z gwiazdkami) był znany Raczyńskiemu.

Dodatkowej estymy przy tym medalu dodaje proweniencja w postaci puncy herbowej z herbem Pilawa Potockich po lewej stronie popiersia.

Awers: Popiersie króla w prawo, w otoku legenda:
STANISLAUS AUGUST[us] D[ei] G[ratia] REX POLON[iae] M[agnus] D[ux] LITU[aniae]

to jest: Stanisław August z bożej łaski król polski, wielki xiążę litewski.

Pod ramieniem cyfra mincarza. I. P. H[olzhausser] F[ecit], to jest: J. P. Holzhausser zrobił.

Rewers: napis:
STANISLAUS AUGUSTUS A[nno] MDCCXXXII D[ie] XVII IANUARII WOŁCZYNII NATUS STANISLAI PONIATOWSKI OLIM CAROLI XII SOCII, PRIMI REGNI POL[oniae] SENATORIS AC CONST[antiae] PRIN[cipissae] CZARTORYSCIAE FILIUS PENULTIMUS REIPUBLICAE AD AULAM PETROPOLITANAM LEGATUS IN REGEM D[ie] VII SEP[tembris] MDCCLXIV ELEC[tus] D[ie] XXV NOV[embris] E[jusdem] A[nni] VARS[oviae] CORONATUS, AFFABILIS, GENEROSUS, ERUDITIONE AC ELOQUENTIA EXCELLENS LITERARUM ARTIUMQUAE [sic] LIBERALIUM IN REGNO FAUTOR, REBUS PUBLICIS DEDITUS. NON OMNIA TAMEN BONA QUAE VELLET EXEQUI POTENS, PER XXXI AN[nos] PERICLITANTIS FORTUNAE VARIETATEM EXPERTUS, ULTIMUS TOTIUS POLONIAE REX D[ie] XXV NOV[embris] MDCCVC SOLEMNITER REGIUM DIADEMA DEPOSUIT, A PAULO IMO ROSSIARUM IMPERATORE ARCESSITUS OBIIT PETROPOLI D[ie] XII FEB[ruarii] MDCCIIC AETATIS LXVII AN[no] IBIDEM IN ECCLESIA CATHOLICA SEPULTUS.

To jest:
Stanisław August roku 1732 dnia 17go Stycznia w Wołczynie urodzony, syn przedostatni Stanisława Poniatowskiego, dawniej Karola XII towarzysza, i pierwszego senatora królestwa polskiego, i Konstancyi xiężny Czartoryskiej. Poseł rzeczypospolitej do dworu petersburskiego, obrany królem dnia 7go Września 1764, dnia 25go Listopada tegoż roku w Warszawie koronowany. Uprzejmy, hojny, nauką i wymową znamienity, nauk i sztuk wyzwolonych w kraju opiekun, sprawom publicznym oddany, nie mogący jednak wykonać wszystko dobre, którego pragnął, doznawszy przez 31 lat zmiany chylącego się szcześcia, ostatni całej Polski król, dnia 25go Listopada roku 1795go uroczyście królewską koronę złożył, od Pawła I cesarza rossyjskiego przyjęty, umarł w Petersburgu dnia 12go Lutego roku 1798 w 67mym roku wieku swego, i tamże w kościele katolickim pochowany został. U dołu związane są na krzyż gałązki oliwna i dębowa.

Opis i tłumaczenie za 'Edward hr. Raczyński Gabinet Medalów Polskich'.

Srebro, średnica 80 mm, waga 173,95 g.

Grade: XF+/UNC-
Literature: Raczyński 485 (var.), Hutten-Czapski 3404 (R5)

More photos and full item description available on auction site here

Estimate: 5800-8120 EUR