Stephen Bathory, 3 Groschen Vilnius 1583

Odmiana z herbem Leliwa Jana Hlebowicza pod popiersiem króla, kropka po STEP.

Połyskowa sztuka. Tło przetarte.

Po wielkiej reformie monetarnej Zygmunta Starego nastał kilkudziesięcioletni okres stagnacji, który z biegiem czasu zamienił się w chaos pieniężny. U progu panowania Stefana Batorego w obiegu znajdowały się monety dwóch ostatnich Jagiellonów, jak też monety obce. Uporządkowanie kwestii pieniężnych przez nowego króla było nieodzowne. Wielka reforma Stefana Batorego z lat 1578-1580 należy do najważniejszych w historii polskiego mennictwa. Objęła ona m.in.: emisję stabilnego i pełnowartościowego pieniądza, powiązanie systemu pieniężnego Rzeczypospolitej z systemem cesarskim, ostateczne wdrożenie polsko-litewskiej unii monetarnej. System wprowadzony w 1580 roku funkcjonował do końca rządów Stefana Batorego i przez znaczną część panowania jego następcy (do roku 1601). W czasach Stefana Batorego pracowały mennice: koronne (Olkusz, Poznań), litewska (Wilno), pruska (Malbork), miejskie (Gdańsk, Ryga). Dwudenary litewskie emitowała ponadto kurlandzka mennica w Mitawie, zaś koronne talary i dukaty król kazał bić w siedmiogrodzkiej mennicy w Nagy Banya. Do mennictwa związanego z panowaniem Stefana Batorego zalicza się również gdańskie monety oblężnicze z roku 1577.

W czasach Stefana Batorego polskie trojaki stały się pieniądzem międzynarodowym. Podobnie jak ateńskie tetradrachmy w starożytności, grosze Wacława II w średniowieczu, czy amerykańskie dolary w czasach PRL-u, trojaki Stefana Batorego były chętnie przyjmowane zagranicą (Europa Środkowo-Wschodnia, Bałkany, Turcja) i traktowane jako „pewny pieniądz". Złożyło się na to kilka przyczyn. Przede wszystkim emitowano je w dużych ilościach i systematycznie, były bite z dobrego srebra (XIII ½ łuta), a dodatkowo miały atrakcyjny wygląd. Przeciętna waga trojaków wynosiła 2,44 g, z czego czyste srebro stanowiło 2,059 g. Na awersie trojaków koronnych umieszczany był portret królewski oraz napis otokowy. Na rewersie, pod nominałem „III" widniały herby Polski, Litwy oraz Trzy Zęby Batorych u góry, u dołu herb podskarbiego (po jego bokach data) oraz napis w trzech wierszach. W początkowych emisjach (1579, 1580), zanim wykrystalizował się omówiony wyżej schemat ikonograficzny, herbów Polski i Litwy w ogóle nie umieszczano na trojakach, zaś herb Batorych oraz podskarbiego znajdował się w innych miejscach. Trojaki koronne emitowały mennice w Olkuszu (1579-1586) oraz w Poznaniu (1584-1586). W mennicy malborskiej w roku 1585 została wybita niewielka seria trojaków pruskich (GROS ARGEN/ TRIP TERRA/ RVM PRVS). Monety te nie weszły jednak do obiegu, można je więc traktować jako emisje próbne. Trojaki litewskie biła mennica wileńska w latach 1580-1586. Mennica gdańska wypuściła trojaki jedynie w roku 1579. Zamiast herbów Polski i Litwy na rewersie umieszczono oczywiście herb Gdańska. Znane są również złote odbitki wykonane stemplami gdańskich trojaków. Są to jednak prawdopodobnie „dzieła" XIX-wiecznych kolekcjonerów dysponujących oryginalnymi stemplami. Trojaki miejskie z mennicy w Rydze emitowano w latach 1581-1586. W miejsce polskiego orła i Pogoni kładziono średni herb Rygi. Znana jest odmiana z roku 1581, gdzie na rewersie znalazły się herby Polski i Litwy oraz mały herb Rygi.

Vilnius POLISH COINS Poland Poland 1506-1795 Poland Polen Lithuania Lithuania Vilnius