Stephan Bathory, 3 Groschen Vilnius 1585

Variety without the treasurer's coat of arms under the king's bust on the obverse, date separated by the Wilcze Ząby coat of arms and ending of obverse legend PO·M·D·L·.

Nieco rzadsza odmiana bez herbu podskarbiego pod popiersiem króla na awersie, datą rozdzieloną herbem Wilcze Zęby oraz końcówką legendy awersu PO·M·D·L·.

Zadrapanie na awersie.

Po wielkiej reformie monetarnej Zygmunta Starego nastał kilkudziesięcioletni okres stagnacji, który z biegiem czasu zamienił się w chaos pieniężny. U progu panowania Stefana Batorego w obiegu znajdowały się monety dwóch ostatnich Jagiellonów, jak też monety obce. Uporządkowanie kwestii pieniężnych przez nowego króla było nieodzowne. Wielka reforma Stefana Batorego z lat 1578-1580 należy do najważniejszych w historii polskiego mennictwa. Objęła ona m.in.: emisję stabilnego i pełnowartościowego pieniądza, powiązanie systemu pieniężnego Rzeczypospolitej z systemem cesarskim, ostateczne wdrożenie polsko-litewskiej unii monetarnej. System wprowadzony w 1580 roku funkcjonował do końca rządów Stefana Batorego i przez znaczną część panowania jego następcy (do roku 1601). W czasach Stefana Batorego pracowały mennice: koronne (Olkusz, Poznań), litewska (Wilno), pruska (Malbork), miejskie (Gdańsk, Ryga). Dwudenary litewskie emitowała ponadto kurlandzka mennica w Mitawie, zaś koronne talary i dukaty król kazał bić w siedmiogrodzkiej mennicy w Nagy Banya. Do mennictwa związanego z panowaniem Stefana Batorego zalicza się również gdańskie monety oblężnicze z roku 1577.

W czasach Stefana Batorego polskie trojaki stały się pieniądzem międzynarodowym. Podobnie jak ateńskie tetradrachmy w starożytności, grosze Wacława II w średniowieczu, czy amerykańskie dolary w czasach PRL-u, trojaki Stefana Batorego były chętnie przyjmowane zagranicą (Europa Środkowo-Wschodnia, Bałkany, Turcja) i traktowane jako „pewny pieniądz". Złożyło się na to kilka przyczyn. Przede wszystkim emitowano je w dużych ilościach i systematycznie, były bite z dobrego srebra (XIII ½ łuta), a dodatkowo miały atrakcyjny wygląd. Przeciętna waga trojaków wynosiła 2,44 g, z czego czyste srebro stanowiło 2,059 g. Na awersie trojaków koronnych umieszczany był portret królewski oraz napis otokowy. Na rewersie, pod nominałem „III" widniały herby Polski, Litwy oraz Trzy Zęby Batorych u góry, u dołu herb podskarbiego (po jego bokach data) oraz napis w trzech wierszach. W początkowych emisjach (1579, 1580), zanim wykrystalizował się omówiony wyżej schemat ikonograficzny, herbów Polski i Litwy w ogóle nie umieszczano na trojakach, zaś herb Batorych oraz podskarbiego znajdował się w innych miejscach. Trojaki koronne emitowały mennice w Olkuszu (1579-1586) oraz w Poznaniu (1584-1586). W mennicy malborskiej w roku 1585 została wybita niewielka seria trojaków pruskich (GROS ARGEN/ TRIP TERRA/ RVM PRVS). Monety te nie weszły jednak do obiegu, można je więc traktować jako emisje próbne. Trojaki litewskie biła mennica wileńska w latach 1580-1586. Mennica gdańska wypuściła trojaki jedynie w roku 1579. Zamiast herbów Polski i Litwy na rewersie umieszczono oczywiście herb Gdańska. Znane są również złote odbitki wykonane stemplami gdańskich trojaków. Są to jednak prawdopodobnie „dzieła" XIX-wiecznych kolekcjonerów dysponujących oryginalnymi stemplami. Trojaki miejskie z mennicy w Rydze emitowano w latach 1581-1586. W miejsce polskiego orła i Pogoni kładziono średni herb Rygi. Znana jest odmiana z roku 1581, gdzie na rewersie znalazły się herby Polski i Litwy oraz mały herb Rygi.

POLISH COINS Poland Poland 1506-1795 Poland Polen Lithuania Lithuania Vilnius